امروزه فضای کسب و کار سازمان ها و شرکت ها بشدت تحت تاثیر اقتصاد دانش بنیان قرار دارد، به طوری که ظهور شرکت هایی با عنوان شرکت دانش بنیان به امری عادی تبدیل شده است. شرکت هایی که با محوریت دانش و با تکیه بر نوآوری فناورانه و تجاری سازی آن شکل می گیرد و تولید ثروت و کارافرینی هدف اصلی آنهاست. در یک اقتصاد مبتنی بر دانش، گسترش دانش و مهارت ها به نوآوری منجر می شود که این خود سبب افزایش بهره وری، افزایش درآمدها و کاهش تورم و بیکاری خواهد شد.

 

سازمان دانش بنیان مفهومی جدید است که با ظهور اقتصاد دانش بنیان شکل گرفته است. ورود به اقتصاد دانشی، جهت گیری های بسیاری از سازمان های صنعت بنیان را به تمرکز بر محصولات و خدمات مبتنی بر دانش تغییر داده است. دانش نقش برجسته ای در فعالیت افراد و سازمان ها ایفا می کند و سرمایه های فکری به تدریج جایگزین سرمایه های قابل لمس در کسب و کار می گردد. تلاش ها برای شناسایی نوع مدیریت و به کارگیری دانش، روز به روز شتاب بیشتری می گیرد و در حال حاضر به اولویت اصلی بسیاری از سازمان ها تبدیل شده است. یک سازمان دانش بنیان سازمانی است که می تواند از تجربه و تخصص افراد، بهترین نتایج را حاصل کند. در تعریفی دیگر می توان گفت سازمان دانش بنیان سازمانیست که مهمترین ورودی آن دانش است. در شرکت های دانش بنیان، کالاها و خدمات دانشی تولید می شود. سازمان دانش بنیان به توانمندی هایی دست می یابد که قادر است از نیروی اندک، قدرتی عظیم بیافریند و خاصیت اهرمی و اثر پروانه ای را در خدمت اهداف سازمان قرار می دهد. بیشتر شرکت هایی که بخش اصلی سود خود را از تمرکز بر دانش سازمانی و تبدیل آن به ارز بدست می آورند در حوزه نوآوری فعالیت می کنند.

بر طبق تعریف سازمان اقتصادی و همکاری توسعه، اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که بر اساس تولید، توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و سرمایه گذاری در دانش ئ صنایع دانش پایه(صنایع دانش پایه صنایعی هستند که در آنها سطح بالایی از سرمایه گذاری به ابداع و نوآوری اختصاص یافته، فناوری های کسب شده با شدت بالای مصرف و نیروی کار از تحصیلات عالای برخوردار هستند) مورد توجه خاص قرار می گیرد.

بنا به ماده ۲ قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات مصوب ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی،شرکت هایی که در زمینه ی گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری و “تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه شامل طراحی و تولید کالا و خدمات در حوزه فنادی های برتر و با ارزش افزوده بالا”فعالیت می نمایند،شرکت یا موسسه دانش بنیان محسوب می شوند.

• ویژگی های شرکت دانش بنیان

شرکت دانش بنیان،اساساَ کالا تولید نمی کند و عموماَ،زمین یا ماشین آلات خاصی نیز ندارد.بلکه همیشه عده ای از افراد تحصیلکرده و با تجربه اطلاعاتی تولید می کنند که این اطلاعات ، محصولات اصلی شرکت محسوب شده و برایشان درآمدزایی دارد.بحث طرح های صنعتی و مالکیت معنوی محصولات ،همیشه از دغدغه های اصلی شرکت محسوب می شود که حفظ حقوق معنوی این اطلاعات ،یکی از مهم ترین مسائل حقوقی در شرکت های دانش بنیان می باشد،زیرا اصولاَ این دارایی ها قابل لمس نمی باشند. شرکت های دانش بنیان با هدف هم افزایی علم ، ثروت ، توسعه اقتصاد دانش محور و استفاده بهینه از پتانسیل های دانشگاه ها و موسسات پژوهشی مورد تایید وزارت علوم تحقیقات ایجاد می گردند.از جمله سایر  اهداف شرکت ها و موسسات دانش بنیان می توان به تحقق اهداف علمی کشور شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری، تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه  شامل طراحی و تولید کالا و خدمات محصولات دانش بنیان با ارزش افزوده فراوان نام برد.

• شاخص های تشخیص شرکت های دانش بنیان

شاخص های تشخیص شرکت های دانش بنیان،به دو دسته شاخص های عمومی و اختصاصی تقسیم می شوند.شرکت های متقاضی باید علاوه بر شاخص های عمومی ،شرایط مشخص شده در یکی از سه دسته شاخص های اختصاصی را نیز احراز نمایند.
الف- شاخص های عمومی
حداقل دو سوم از اعضای هیات مدیره شرکت،حداقل دو مورد از شرایط ذیل را احراز کنند.
۱-حداقل دارای مدرک کارشناسی باشند.
۲-حداقل ۳ سال سابقه فعالیت کاری یا علمی در حوزه فعالیت شرکت و یا سابقه مدیریتی داشته باشند.
۳-دارای حداقل یک اختراع ثبت شده ارزیابی شده داخلی یا یک اختراع بین المللی مرتبط با حوزه کاری شرکت باشند.
۴-حداقل نیمی از درآمد شرکت در یک سال مالی گذشته شرکت،ناشی از فروش فناوری،کالا و یا خدمات دانش بنیان(شامل خدمات تحقیق و توسعه و طراحی مهندسی مرتبط با فهرست کالاهای دانش بنیان و خدمات تخصصی دانش بنیان)آن شرکت از طریق قرارداد باشد.
تبصره:شرکت هایی که در مرحله تجاری سازی اولین کالای دانش بنیان خود هستند،در صورتی که دارای تولید پایلوت موفق باشند،و استانداردهای لازم را از مراجع ذی صلاح داخلی یا بین المللی کسب کرده باشند،و دارای بازار مطمئن و یا اعلام نیاز معتبر همراه با قرارداد تولید کالا باشند،از رعایت بند ۱-۲ مستثنی هستند.
۵-سابقه بیمه پرداختی برای حداقل ۳ نفر از کارکنان تمام وقت شرکت،حداقل ۶ ماه باشد.
ب- شاخص های اختصاصی
شرکت متقاضی باید علاوه بر دارا بودن شاخص های عمومی،واجد کلیه شرایط اختصاصی در یکی از دسته های ذیل نیز باشند:
۱-شرکت های تولید کننده کالاهای دانش بنیان
۲-شرکت باید تولید کننده کالا یا کالاهای دانش بنیان مطابق فهرست کالاهای دانش بنیان مصوب کارگروه باشد که در ۲ سال گذشته آن ها را در قالب کالاهای جدید یا ارتقاء یافته عرضه کرده و دانش فنی آن را بواسطه انتقال یا ایجاد دانش فنی،از طریق فعالیت های تحقیق و توسعه،نهادینه
بر اساس “آیین نامه ی تشخیص شرکت ها و موسسات دانش بنیان “مصوب کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت ها و موسسات دانش بنیان و نظارت بر اجرا”یکی از شرط های لازم برای شرکت های تولید کننده و دانش بنیان،تولید کالاهای دانش بنیان می باشد.طبق دو رویکرد،این محصولات مشخص شده است:
۱)حوزه هایی که وجود کالاهای دانش بنیان و یا فناوری برتر در آنها وجه غالب را دارد و متوسط فعالیتهای تحقیق و توسعه درآن ها بیشتر از سایر حوزه های فناوری و صنعتی است.نظیر حوزه های فناوری زیستی(پزشکی،کشاورزی،صنعتی و محیط زیست)، فناوری نانو (محصولات و مواد) ،فوتونیک و اپیتک (موادقطعات و سامانه ها) ،فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارهای کامپیوتری، انرژ‌ی های نو(هسته ای و تجدید پذیر) دارو، الکترونیک،مواد پیشرفته، ساخت و تولید پیشرفته و هوافضا (پرنده ها ، ماهوا ره ها و موشکها)
۲)سایر حوزه ها و بخش هایی که وجود کالاهای دانش بنیان در آن ها غلبه ندارد ، اما رسوخ فناوری های برتر و ظهور محصولات دانش بنیان در آن ها مشاهده می شود. (نظیر نفت و گاز ،عمران و حمل و نقل، برق ، معدن کشاورزی ،آب و هوا)

• معیارهای تشخیص محصولات دانش بنیان

طبق آیین نامه ،معیارهای سه گانه ی محصولات دانش بنیان نیز عبارت است از:
دارای پیجیدگی فنی بوده و تولید آن نیاز به تحقیق و توسعه ی هدفمند ،توسط یک تیم فنی خبره داشته باشد،در حوزه ی فناوری های بالا و متوسط به بالا باشد،همچنین  تحقیق و توسعه برای حفظ توان رقابتی آن محصول در بازار ، به صورت مداوم انجام شود و عمده ارزش افزوده ی آن کالا، خدمات ناشی از دانش فنی و …نوآوری فناورانه باشد.
لذا بر اساس “آیین نامه ی تشخیص شرکت ها و موسسات دانش بنیان ، شرکت های متقاضی باید علاوه بر کسب شرایط ذکر شده در شاخص های عمومی ( شامل کسب حد اقل درآمد ذکر شده ی ناشی از فروش فناوری ،کالا و خدمات دانش بنیان،نیروی انسانی و سابقه ی بیمه ی کارکنان) ، کلیه ی شرایط مشخص شده در شاخص های اختصاصی این آیین نامه را  نیز احراز نماید.
بر اساس “آیین نامه ی تشخیص شرکت ها و موسسات دانش بنیان “مصوب کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت ها و موسسات دانش بنیان و نظارت بر اجرا”یکی از شرط های لازم برای شرکت های تولید کننده و دانش بنیان،تولید کالاهای دانش بنیان می باشد.طبق دو رویکرد،این محصولات مشخص شده است:
۱)حوزه هایی که وجود کالاهای دانش بنیان و یا فناوری برتر در آنها وجه غالب را دارد و متوسط فعالیتهای تحقیق و توسعه درآن ها بیشتر از سایر حوزه های فناوری و صنعتی است.نظیر حوزه های فناوری زیستی(پزشکی،کشاورزی،صنعتی و محیط زیست)، فناوری نانو (محصولات و مواد) ،فوتونیک و اپیتک (موادقطعات و سامانه ها) ،فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارهای کامپیوتری، انرژ‌ی های نو(هسته ای و تجدید پذیر) دارو، الکترونیک،مواد پیشرفته، ساخت و تولید پیشرفته و هوافضا (پرنده ها ، ماهوا ره ها و موشکها)
۲)سایر حوزه ها و بخش هایی که وجود کالاهای دانش بنیان در آن ها غلبه ندارد ، اما رسوخ فناوری های برتر و ظهور محصولات دانش بنیان در آن ها مشاهده می شود. (نظیر نفت و گاز ،عمران و حمل و نقل، برق ، معدن کشاورزی ،آب و هوا)

• شرایط پذیرش طرح های حمایتی

شرایط پذیرش طرح های حمایتی به شرح ذیل می باشند.
تقویت اقتصاد ملی کشور، تقویت دفاع ملی کشور ،اشتغال زایی،  ارتقای سطح طرح ها از نمونه ی صنعتی و یا ارتقا سطح تکنولوژی ، ارتقا از نمونه ضمیمه ی صنعتی محصول به نمونه ی صنعتی و تولیدی طرح هایی که از پتانسیل لازم و توان بالقوه جهت تجاری سازی و رسیدن به فناوری برتر در جهت اشتغال زایی، کسب درآمد و … برخوردار می باشند و حمایت  از شرکت های دانش بنیانی که در بخش R & D بتوانند سطح توانمندی، تولید و یا کیفیت محصول خود را جهت افزایش توان تولید و رقابت پذیری یا دیگر شرکت ها و تولید کنندگان خارجی ارتقا دهند و با به کارگیری نخبگان  ، گامی در جهت اشتغالزایی داشته باشند. لذا درباره ی امکان استفاده از مزایای قانونی در زمان ثبت شرکت ،نمی توان اظهار نظر کرد و ارزیابی بر مبنای عملکرد شرکت ها پس از ثبت و فعالیت شرکت انجام می شود.

• مدارک لازم جهت ثبت شرکت دانش بنیان:

۱-رزومه شرکت
۲-آخرین اظهارنامه مالیاتی ارسال شده به سازمان امور مالیاتی کشور
۳-آخرین لیست بیمه شرکت و خلاصه وضعیت حقوق دستمزد و مزایا

• فرآیند ثبت شرکت دانش بنیان

مرحله اول جهت ثبت شرکت دانش بنیان،ثبت شرکت یا موسسه حقوقی خصوصی یا تعاونی است.بنابراین،لازم است  شرکت ابتدا به صورت عادی در اداره ثبت شرکت های سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به ثبت برسد .در هنگام ثبت ،هیچ تفاوتی بین شرکت ها وجود ندارد.ثبت شرکت همانند دیگر شرکت ها و موسسات خواهد بود.
در مرحله بعدی، شرکت ها ی متقاضی باید جهت  دانش بنیادی نمودن شرکت و استفاده از مزایای مورد نظر قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان ، از طریق این سامانه به نشانی http://www.daneshbonyan.ir  ثبت نام کرده و مورد ارزیابی قرار گیرند. شرکت ها و موسساتی که شاخص های موجود در آیین نامه تشخیص صلاحیت شرکت ها و موسسات دانش بنیان را داشته باشند و بعد از طی مراحل ارزیابی از طریق کارگروه ارزیابی و تشخیص شرکت ها و موسسات دانش بنیان و نظارت بر اجرا تایید گردند به صندوق نوآوری و شکوفایی معرفی می شوند تا طرح خود را به آن صندوق ارائه نموده و از تسهیلات مربوطه با توجه به اساسنامه صندوق استفاده نمایند.
متقاضیان، برای تکمیل فرم درخواست،می بایست از طریق فرم ارائه شده در سایت مخصوص شرکت های دانش بنیان، اقدام نمایند.رسیدگی به طرح ها پس از ارجاع به ستاد ، هر ۲ماه یکبار صورت می پذیرد تا کلیه اطلاعات مربوط به سهامداران و اعضای هیئت مدیره و رزومه شرکت و اطلاعات افراد درون سازمان مورد بررسی قرار گیرد و مشخص گردد که آیا شرکت شامل شرکت دانش بنیان می شود یا خیر.
شرکت های متقاضی پس از تولید کالاها و خدمات دانش بنیان یا ارایه ی برنامه تولید (برای شرکت های نوپا) بر مبنای آیین نامه ی مصوب کارگروه، ارزیابی شده و برای یک مدت محدود می توانند از تسهیلات و مزایای قانون استفاده کنندو برای تمدید زمان استفاده از مزایای قانون، باید دوباره ارزیابی شوند.اما قبل از آن ،برای  تشخیص صلاحیت استفاده از تسهیلات  ، می بایست کلیه اطلاعات لازم، جهت ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت و موسسه ی دانش بنیان،  توسط معاونت فناوری ریاست جمهوری و وزارت بهداشت ،در این سامانه ثبت شود.

• طریقه ی ثبت نام در سامانه :

شرکت هایی که برای اولین بار، وارد سامانه ی ارزیابی و تشخیص شرکت ها و موسسات دانش بنیان می شوند،  لازم است با انتخاب گزینه ی ثبت نام و سپس تایید تعهدات و آگاهی های لازم ،  نام شرکت ،شناسه ی ملی و همچنین پست الکترونیک را وارد نمایند تا لینک فعال سازی سامانه،  به پست الکترونیک وارد شده  ارسال گردد.بعد از تکمیل و ثبت فرم لینک فعالسازی، نام کاربری (شناسه ی ملی) به آدرس ایمیل متقاضی ارسال خواهد شد.اگر بعد از ۵ ساعت،   نام کاربری (شناسه ملی) خود را فعال نکنید  ،  کد کاربری  از سیستم حذف می شود و متقاضی باید مجدداَ ثبت نام نماید.لذا  لازم است  از آدرس ایمیل معتبر استفاده کنید .متقاضیان می توانند به سامانه ی شناسه ی ملی اشخاص حقوقی کشور به آدرس www.ilenc.ir مراجعه نمایند و با جستجوی اسم شرکت یا موسسه، شناسه ی ملی اشخاص حقوقی را دریافت و در سامانه وارد نمایند.همه ی شرکت های متقاضی حمایت های مندرج در قانون، اطلاعات خود را در این سامانه وارد کرده و بر اساس این فرایندها ارزیابی می شوند. پس از ورود اطلاعات باید حتما کلید ذخیره را کلیک نمایید. متقاضیان می بایست تصویر آگهی تاسیس،  به همراه آخرین تغییرات شرکت در روزنامه ی رسمی را اسکن نموده و جهت تکمیل اطلاعات ، در سامانه بارگذاری نمایند.همچنین،  آخرین لیست بیمه ی شرکت به همراه خلاصه وضعیت دستمزد (حقوق و مزایا) و تصویر آخرین اظهار نامه ی مالیاتی ، به سازمان امور مالیاتی نیز بایستی ارسال گردد که برای شرکت های نوپا ، اختیاری می باشد.
برای تکمیل فرم بررسی فناوری طرح های دانش بنیان در قالب تعاونی،  می بایست اطلاعاتی نظیر نام شرکت  ،  نوع شرکت ، شماره ی ثبت ،  آدرس سایت اینترنتی ، شماره تلفن ثابت و تلفن همراه و آدرس ایمیل را پر کنید و در بخش دوم،  بخش صنعت و فناوری ، نام محصول و کاربرد محصول را وارد کرده و در خصوص  تکمیل اطلاعات مالکیت معنوی، زمان دستیابی به نوآوری و اطلاعاتی نظیر عنوان نوآوری، اقدام نمایید. دررابطه با جایگاه محصول در چرخه ی فناوری  نیز، یکی از موارد (مطالعات اولیه ، مطالعات تکمیلی ، نمونه ی کارگاهی، نمونه ی آزمایشگاهی و نمونه ی صنعتی) را انتخاب کنید و توضیح دهید که چرا محصول در جایگاه انتخاب شده قرار دارد. لذا طرح توجیهی، معرف روح طرح و میزان پختگی مطالعات انجام شده می باشد که ممکن است  به دنبال بی دقتی در ارائه ی برخی از اطلاعات، کارشناسان سرمایه گذاری در این طرح را مخاطره آمیز بیابند. بنابراین برای اینکه طرح پیشنهادی مطبوع افتد ، می بایست تمامی آمار و ارقام ، به همراه توضیحات کافی و مستند ارائه گردد  تا هیچ شبهه و سوالی پیش نیاید و متن درستی از اطلاعات در اختیار کارشناسان قرار گیرد.
پس از ورود اطلاعات توسط شرکت های متقاضی در سامانه دبیر خانه ی کارگروه، آن ها را برای کارگزاران مربوطه ارسال می کنند.نتایج بررسی کارگزاران ، توسط دبیر خانه برای تصمیم گیری نهایی به کارگروه (یا کمیته ی کارشناسی ذیل کارگروه،حسب مورد) ارجاع داده می شود.در صورت تایید ، شرکت متقاضی برای مدت ۲ سال مشمول حمایت های مورد نظر قانون می باشد.تمدید این زمان منوط به تداوم شرایط مورد نظر در این آیین نامه است.
شایان ذکر است، دانشگاه ها و واحدهای پژوهشی پس از ثصویب امکان تاسیس شرکت های دانش بنیان در آیین نامه ی مالی و معاملاتی خود در هیئت امنا، می توانند شروع به تشکیل شرکت های دانش بنیان کنند.هر شرکت دانش بنیان به پیشنهاد تعدادی از اعضای هیئت علمی و تصویب دانشگاه یا واحد پژوهشی  تاسیس خواهد شد و یا توسط دانشگاه و واحد پژوهشی به اعضای هیئت علمی پیشنهاد می شود.
بدیهی است شرکت هایی که بدون ثبت نام در سایت مذکور طرح های خود را ارسال نمایند در لیست پذیرش قرار نخواهند گرفت.

• حمایت های دولتی از شرکت های دانش بنیان

شرکت های دانش بنیان از حمایت های دولتی نظر معافیت از پرداخت مالیات ، عوارض حقوقی گمرکی و سود بازرگانی و عوارض مالیاتی به مدت ۱۵ سال و همچنین اعطاء تسهیلات کم بهره بلند مدت یا کوتاه مدت و یا بی بهره برخوردار می باشند.